Donżon to najstarsza zachowana budowla wzgórza zamkowego. Powstała na jego południowym zboczu prawdopodobnie w drugiej połowie XIII wieku jako wieża obronno-mieszkalna. Była częścią drewnianego grodu kasztelańskiego i wówczas była jedyną budowlą murowaną. Wieża wzmocniła lokalizację średniowiecznego założenia, ponieważ chroniła dostęp do siedziby kasztelana. Miała przede wszystkim funkcje militarne, ale także pełniła rolę schronienia w razie zagrożenia.
Dolna część wieży była wzniesiona z kamienia, a górna z cegieł. Składa się z trzech kondygnacji nadziemnych i jednej podziemnej, z kopulastymi sklepieniami. Wewnątrz znajduje się spiralna klatka schodowa, a grubość murów sięga 3,5 metra. Romański charakter budowli objawia się w układzie cegieł, kształcie okien i charakterystycznych dla XII i XIII wieku maskach oraz graffiti. Warto zwrócić uwagę na zachowane okno biforyjne na trzecim piętrze.
Spis treści
Donżon jako więzienie
Od XIV wieku wieża pełniła funkcję więzienia, gdzie przetrzymywano zarówno szlachtę zadłużoną, jak i przestępców. Podczas badań architektonicznych na jednym z cegieł na pierwszym piętrze odkryto wyryte napisy, pozostawione przez więźniów z początku XVII wieku. Istnienie więzienia w lubelskim donżonie jest potwierdzone w inwentarzu zamku lubelskiego z 1564 roku oraz w informacjach z Diariusza Lubelskiego Sejmu Unii z 1569 roku.
W XIX wieku, podczas budowy więzienia, wieża znalazła się w obrębie jego murów. Z tego okresu pochodzi neogotycki krenelaż, który zdobi jej szczyt. Podczas okupacji hitlerowskiej w latach 1939–1944 wieża była miejscem przetrzymywania jednego z najcięższych oddziałów więziennych, zwanych Basztą I, II i III. W okresie 1944–1954 działało tu więzienie komunistyczne. Obecnie wnętrze wieży stanowi wystawa poświęcona historii więzienia na zamku lubelskim, od średniowiecza po rok 1954.
W 2012 roku otwarto dla zwiedzających taras widokowy na szczycie wieży, z którego można podziwiać panoramę Lublina. Bilety można kupic przez internet lub na miejscu w biletomacie.
Wieża Trynitarska
W niedalekiej odleglości od Donżon znajduje się Wieża Trynitarska, która kiedyś stanowiła niepozorną bramę w kompleksie budynków przylegających do miejskich murów kolegium jezuickiego. To dopiero w 1819 roku, po przeprowadzonej przebudowie według projektu Antonio Corazziego, 60-metrowa wieża zaczęła dumnie wznosić się nad miastem. Zmieniła swoje oblicze, otrzymując neogotycką oprawę i ośmioboczną nadbudowę z dachem w formie stożka, pokrytym blachą. Prace zakończono w 1827 roku. Od tego czasu wygląd wieży nie uległ większym zmianom, choć były przeprowadzane prace konserwatorskie. W okresie II wojny światowej, podczas bombardowania Lublina, dach oraz okna wieży uległy uszkodzeniom, a wnętrze zostało zniszczone.
Ostatnią renowację przeprowadzono w latach 1975–1978, aby dostosować wieżę do potrzeb Muzeum Archidiecezjalnego, które nadal mieści się w tym miejscu. Na szczycie wieży można zobaczyć blaszanego kogutka, który według legendy ostrzegał mieszkańców Koziego Grodu przed nadciągającym zagrożeniem. Mówi się, że do dziś czuwa nad miastem… Ostatnie piętro wieży kryje taras widokowy, z którego można podziwiać panoramę Lublina. Aby tam dotrzeć, trzeba pokonać aż 207 schodów.
